Details

Laatst bijgewerkt: 30 september 2018

15 JAAR AVERECHTS in vogelvlucht (door de bril van een oude rot ...)

• 82 - 86 oprichting en politiek geinspireerde fase
• 86 - 87 times are a changing…: stoppen of doorgaan
• 88 - 90 'vernieuwde' koers: Averechts als zelfstandige onderneming
• 90 - 98 de aankoop, de verbouwingen en de toekomst

Als ik in mijn persoonlijk archief van Averechts duik, blijkt het hoofdzakelijk de jaren '87 tot '91 te omspannen. Dit verhaal gaat dus vooral over die periode. Ten tijde van de oprichting was ik er niet bij, een dag na de opening heb ik het café bezocht toen het pand waar ik woonde via de alarmlijst werd gebeld omdat Averechts bedreigd werd door een groep knoklustige jongens uit de buurt die het café en waar het voor stond niet zagen zitten.

Als anti-kapitalistisch initiatief heeft Averechts kunnen overleven waar veel andere soortgelijke ideologisch geinspireerde klups het loodje hebben gelegd. En ironisch genoeg door in te zetten op de accumulatie van kapitaal: het kopen van het pand, de renovatie van het café en de woningen en tenslotte de grondige verbouwing van keuken en toiletten, met als kroon op het werk de massieve nieuwe bar die bijna symbolisch mag heten. Op een heel andere manier dan de oprichters voor ogen stond is Averechts toch een bolwerk geworden.

• '82 - '86 oprichting en politiek geinspireerde fase

In de vijftien jaar die Averechts bestaat -zestien jaar als je alle voorbereidingen meetelt- heeft Averechts twee, hooguit drie jaar gefunctioneerd volgens de denkbeelden die de oprichters voor ogen stonden: een Kollektief Kafee met een gelijkwaardige inbreng van zijn/haar medewerkers. Iedereen werd geacht alle taken te verrichten en dus ook te kúnnen verrichten: van tappen tot schoonmaken, van organiseren tot boekhouden, van koken tot klussen. Ik heb alleen de eindfase van dit tijdperk meegemaakt, aangezien ik in februari 1986 bij Averechts begonnen ben.

De oprichting van Averechts is uiteraard een tijdgebonden initiatief geweest: buurtgerichte solidariteit, nadruk op het mobiliseren van mensen via wijkcomite's en stop de neutronenbom aktiegroepen, massaal demonstreren op museumplein en malieveld tegen plaatsing kruisraketten en daarna napraten in je stamkroeg… In deze sfeer werd door een aantal mensen die in die buurt woonden besloten een kollektief kafee op te zetten in de Vogelenbuurt. Als groot voorbeeld was er natuurlijk de Baas, toen nog op de Biltstraat, een kollektief café en eethuis dat liep als een trein en waarbinnen mensen zeer actief waren.

De structuur van Stichting en Vereniging waarbij leden van de vereniging diensten verrichten voor de stichting - het café - die hun vrijwilligersvergoeding afstaan of doneren aan de vereniging die er vervolgens goede doelen mee ondersteunt, doelen uitgekozen door diezelfde leden van wie het geld 'afkomstig' is, dit alles is rechtstreeks van de Baas overgenomen.

Om medewerker te worden van Kollektief Kafee Averechts moest je een motivatiebrief schrijven. Wat er met de brief en de indiener gebeurde heb ik niet aan den lijve ervaren. In ieder geval was medewerker van Averechts worden geen vrijblijvende keuze: het diende een welbewuste keuze te zijn voor een manier van leven en werken. De doelstelling van de vereniging Mot luidde dan ook niet minder dan het aanpakken van de onrechtvaardige verhoudingen in de - dominant kapitalistische- wereld door alternatieven te ontwikkelen c.q. te ondersteunen in de sfeer van zelfbeheer, zelfbestuur en anti-kapitalistiese aktie. Kortom: verbeter de wereld en begin in je buurt.

Hoe het café en het kollektief in die eerste drie jaar gedraaid heeft - van 1983 tot 1985 - weet ik niet uit eigen ervaring. In de archieven zitten nog een paar sollicitatiebrieven en in de logboeken zijn de discussies over sfeer en inzet van mens en middelen ten bate van het café terug te vinden. Het was een bruisende tijd die nog bol stond van een ideologisch besef van goed en kwaad, van aktie en reaktie.

• 86-87 times are a changing…: stoppen of doorgaan

Uit het 'Beleidsplan Averechts 1987':

"In de startfase van 'Kollektief Kafee Averechts' zijn er een aantal doelstellingen geformuleerd die, gezien de huidige gang van zaken, nogal pretentieus aan doen. Averechts is in beweging geweest en je zou kunnen zeggen dat het z'n financiële doel onderweg verloren is. Het gaat te ver om hiervoor de oorzaken op te sommen, maar een gestruktureerder financieel beleid voor de toekomst is wel wenselijk.

Verder eist een organisatievorm waarbij veel mensen betrokken zijn duidelijkheid over: de dagelijkse gang van zaken binnen het kafee; de verschillende verantwoordelijkheden; de financiën en het te voeren beleid. (…) Averechts is nooit zo sterk geweest in het vastleggen van een aantal zaken met als doel daar naar te streven en dit na een jaar grondig te evalueren zodat er in het volgend jaar gericht verder gewerkt kon worden. Zo bleven we achter de feiten aan hobbelen, ging er wellicht een aantal plannen verloren en was de opbrengst sneller op dan echt noodzakelijk was." (…) "Door het feit dat het kollektief niet genoeg mensen kon vinden die de vertrekkende mensen zouden kunnen vervangen, werd uiteindelijk na drie jaar gekozen voor een andere organisatievorm (deels ook uit onvrede over de werkbaarheid van een 'groot' kollektief)."

(…) "De doelstelling wordt vooralsnog niet veranderd. Wel wordt de 'fondsvorming' in de ijskast gezet en zijn we er op gericht Averechts schuldenvrij te maken en voor de komende jaren een reservepot op te bouwen."

Er werd iets nieuws ingevoerd in Averechts: de coordinatie. De coordinatoren waren verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken: inkoop, financien, rooster, eigenlijk het hele rijlen en zeilen. Ze kregen er ook een vrijwilligersvergoeding voor. Naast de coordinatie stond de beleidsgroep, gevormd door 'oude rotten' in het Utrechtse. Die groep had zich tot taak gesteld de continuiteit van Averechts te bewaken en voorstellen te formuleren voor toekomstig beleid, zoals hierboven al bleek. Het boterde echter niet zo tussen de coordinatie en de beleidsgroep en meer energie ging zitten in de onderlinge verhoudingen dan in het ontwikkelen van vruchtbare plannen. Als ik me het goed herinner heeft de beleidsgroep er al na een jaartje de brui aan gegeven en is het aangehaalde beleidsplan in de conceptfase blijven steken.

Naast de coordinatie en de beleidsgroep had je nog de kook-, ontbijt en klussengroep. Dat die op één hoop gegooid werden zegt al genoeg.

En dan was er natuurlijk nog de bargroep.

Het schortte langzaamaan structureel aan menskracht en ook financieel zat Averechts in een neerwaartse spiraal. Om de problemen het hoofd te bieden bedacht de coordinatie dat er met een kleine 'professionele' bargroep gewerkt moest gaan worden. Negen tappers namen de week voor hun rekening en draaiden in hun eentje - of met een helpende vriendin - een complete avond tegen de vergoeding van 35 gulden per avond. De rest van de vrijwilligers werd de laan uit gestuurd nadat dit democratisch in de algemene vergadering was besloten.

De coordinatoren zorgden voor de rest: inkoop, activiteiten, huisvestingsperikelen, financiën, etc. Gevolg was, zo bleek al snel, dat de 'vaste' tappers zich alleen verantwoordelijk voelden voor de avond die ze tapten. Daarmee verdween elk 'extraatje' in de vorm van aktiviteiten, bloemen, klantenbinding via vrijwilligers, of gewoon op elkaars avonden naar de kroeg komen, om maar wat te noemen. Bovendien bleef het geld dat verdiend werd 'hangen' in deze organisatievorm. Er werd geen financiële reserve meer opgebouwd. Deze situatie bereikte z'n hoogtepunt (of beter: dieptepunt) in november/december 1987. In een bijeenkomst van de driekoppige coordinatie, de boekhouder en ikzelf ging het om de vraag: stoppen of doorgaan. Van de vijf aanwezigen wilden er twee stoppen en drie doorgaan. En daarmee was het lot van Averechts bezegeld.

• 88 - 90 'vernieuwde' koers: Averechts als zelfstandige onderneming

Het was duidelijk dat er iets moest veranderen. Met name wat de aantrekkingskracht en uitstraling van het café betrof. Wat het laatste jaar in ieder geval ontbroken had, was een aktiviteiten-agenda. Vanaf januari 1988 werd er vooral gewerkt aan het organiseren van een nieuw elan in de kroeg. Een piano en een gitaar werden aangeschaft. Tekenend voor de armoedige situatie waarin het café op dat moment verkeerde was dat het bedrag van 1000 gulden voor de piano werd voorgeschoten door een van de coordinatoren.

Bij een nieuw elan hoorde ook een nieuwe keuken. Het bruinzeel aanrechtblokje met een elektische 10-liter boiler erboven voldeed niet voor de grootse plannen die we met de keuken hadden: een kleine kaart, iedere dag te serveren en ontworpen door de toenmalige culinaire adviseur… Er stond 5000 gulden te niksen op de rekening van de Vereniging Mot –verdiend met het verzorgen van veel brood en soep voor een Marokkaanse manifestatie in Amsterdam. Van dat geld kon een nieuwe keuken worden gebouwd. Maar eerst moest worden achterhaald wie tekenbevoegd waren voor de rekening van de Vereniging want dat was niet meer bekend bij de medewerkers. Dit ter illustratie van de snelheid waarmee zaken toen veranderden: ondergetekende moest eerst de bankbriefjes bij de een ophalen en laten tekenen door twee anderen. Die vroegen zich openlijk af of het wel verantwoord was te tekenen voor zo'n bedrag zonder te weten met wie ze eigenlijk te maken hadden.

Ondertussen speelde zich in maart en april 1988 iets anders af: een klant bleek zich te interesseren voor overname van Averechts en zocht kontakt met 'de leiding'. Hij was beeldend kunstenaar en horeca ondernemer in Limburg. Vanwege een opdracht voor het Holland-Nagasaki Village in Japan had hij naar zijn zeggen een flink kapitaal dat hij op een leuke manier wilde investeren. Hij zag de potentie van Averechts -de ruimte, de sfeer - en vond dit een geschikt 'project'. Hij was al een ondernemingsplan aan het schrijven: het moest een gerenommeerd restaurant/café worden. Dat Averechts een bijna failliete boel was, wat wij onder andere aan de lokatie te wijten vonden, wimpelde hij weg met de woorden: 'een lokatie heb je niet, die maak je!' Om een lang verhaal kort te maken: op het moment suprème bleek hij niet de solide financiële basis te hebben die hij voorspiegelde te hebben. Naast een kontrakt van ƒ 100.000,- in verband met zijn astronomisch uurwerk voor Japan bleek hij ook nog ƒ 80.000,- aan onbetaalde belastingaanslagen te hebben. Op een avond vond ik een briefje met de mededeling dat hij ervan afzag, om privé redenen en omdat hij het niet rond kreeg.

Waarom is dit verhaal van belang? In een onzekere tijd omtrent het al of niet voortbestaan van Averechts kwam iemand met overtuigingskracht zeggen dat hij het een leuke tent vond en op een mysterieuze maar fascinerende manier te kennen gaf het noodlijdende café de helpende hand te bieden - weliswaar op zijn voorwaarden, maar toch. Dat gaf weer een zeker (zelf)vertrouwen. Ik heb nog een schriftelijke reactie gekregen van de toenmalige boekhouder van Averechts die tips gaf waarop te letten in verdere onderhandelingen. Hij geloofde er weliswaar geen bal van -en daar kreeg hij gelijk in- maar áls het waar was vond hij het een prima manier om 'van Averechts af te komen' en er nog geld aan over te houden ook…

Zo stond de vlag er dus bij de eerste maanden van 1988. Maar ondertussen was er iets nieuws gaande, met name vanwege een aantal nieuwe gezichten in het kollektief die prima uit de voeten konden met de beginnende nieuwe aanpak en zich niet tot enig doemdenken lieten verleiden. Het podium werd gebouwd, nieuwe stoelen gingen het beeld en het comfort bepalen, de keuken werd serieus onder handen genomen, en de piano kreeg een voortreffelijke en unieke bespeler in de persoon van Kees Wennekendonk.

Na het afschaffen van de kleine ‘professionle’ tappersploeg werd het ook tijd om de coördinatie op te doeken en het café weer als een collectief te organiseren. Dit gebeurde in augustus ’88.

• 90 - 98 de aankoop, de verbouwingen en de toekomst…

Er werd zowaar al na een half jaar geld verdiend, er bleef zelfs geld over nadat de rekeningen waren betaald en dat geld werd bewust opzij gezet. Wilde Averechts namelijk echt kunnen voortbestaan dan moest het pand gekocht worden. Het huurcontract zou na 10 jaar verlopen - in 1992 - en de eigenaar van het pand wilde er van af. Als we het niet zelf zouden kopen was het maar de vraag wie de nieuwe eigenaar zou worden. Het zou zelfs kunnen dat het huurcontract zou worden opgezegd met de bedoeling het pand leeg op te leveren bij verkoop.

In het beleidsplan 1987 is ook te lezen dat Averechts eerst schuldenvrij moest worden gemaakt. Averechts was opgestart met leningen van de Baas, van goedwillende particulieren en met hulp van de Gulpener Brouwerij. Daarnaast sleepte een juridisch gevecht over de opstalverzekering. Omdat Stichting Mot het pand van de Brouwerij huurde - die er als hoofdhuurder tussengeschoven was omdat de eigenaar het collectief niet betrouwbaar genoeg vond - bestond er een onduidelijke situatie over wie verantwoordelijk was voor de opstalverzekering. De eigenaar stelde uiteraard dat de huurder die diende te betalen -de brouwerij dus- maar zowel de brouwerij als de stichting Mot vonden van niet, hoewel de brouwerij de rekening eerst gewoon doorstuurde naar de Stichting. Deze kwestie heeft een aantal jaren gesleept, met advocaten en al, en de claim van de eigenaar liep inmiddels op tot 10.000 gulden. In de boekhouding werd een reservering gemaakt voor dit bedrag, want als het tot een gerechtelijk oordeel zou komen was toch niet echt duidelijk wie nou gelijk had. Ook dit probleem was een reden waarom aankoop door het collectief een goede zaak zou zijn.

Om een lang verhaal in te korten: met een inmiddels nieuwe boekhoudster die wel toekomst zag voor Averechts en dankzij het onbezoedelde enthousiasme van nieuwe medewerkers was aankoop van het pand een reeële optie geworden. In mei 1990 was er al zo'n 16.000 gulden bij elkaar gespaard om de bank ervan te kunnen overtuigen dat aankoop een serieuze zaak was. Aldus geschiedde. Op 10 september 1990 werd bij de notaris de overdracht getekend door de besturen van vereniging en stichting. De rest is voor de meesten die nu actief zijn in Averechts een redelijk bekende geschiedenis.

De jaren die volgden zijn aldus voorbij gevlogen…:

Zeilweekeinden zorgden voor een totaal nieuwe kijk op het fenomeen kollektief café. Een toekomst-commissie moest gaan nadenken over de plek en rechtvaardiging van Averechts in deze wereld. Er is gekeken of mensen met professionele kookambities van Averechts gebruik konden maken om een eigen bedrijf op te starten. Er is een tien-jarig bestaan gevierd, en een 15-jarig bestaan… En er zijn veel plannen gemaakt en afgeblazen. Maar de belangrijkste zijn gelukkig doorgezet.

Ik schat dat er zeker 200 mensen betrokken zijn geweest bij Averechts de afgelopen 15 jaar. Namen noemen is niet te doen. Ieder heeft op zijn of haar manier een steentje bijgedragen. Vooral sinds de aankoop is veel gebeurd. Averechts verkeert in een riante positie, in financieel én in organisatorisch opzicht. Je zou kunnen zeggen dat Averechts 15 jaar jong is: het draait nog steeds als collectief, er wordt geld verdiend en aan goede doelen geschonken en het is nog steeds een ontmoetingsplaats voor mensen die zich willen laten verrassen door zichzelf of door anderen.

Een mooie illustratie hiervan is het stukje van X (naam bekend bij Skip ...) in het logboek van half februari 1999. Na tien jaar lang alle ins en outs van het café meegemaakt te hebben, laat X zich toch weer overdonderen door een gladde vertegenwoordiger van een of andere brouwerij. En het leuke is X's commentaar op zichzelf: eigenlijk wil ze zich nog steeds láten verrassen, omdat dat een van de charmes is van het vrijwilliger zijn in een collectief café…

Skip, 26 maart 1999